به مناسبت 20 سالگی فیسبوک: شبکه اجتماعی‌ای که جهان را دگرگون کرد
20 سال پیش در چنین روزی، شبکه اجتماعی فیسبوک توسط مارک زاکربرگ در خوابگاه دانشگاه هاروارد راه‌اندازی شد. در این مقاله نگاهی می‌اندازیم به تأثیر مهم پلتفرم فیسبوک بر جهان در طی این دو دهه و مسیری که زاکربرگ برای تأسیس امپراتوری متا پشت‌سر گذاشته است.
به گزارش واحد ترجمه ایران‌دکونومی، امروز چهارم فوریه 2024 (15 بهمن 1402)، سالگرد 20 سالگی تأسیس شناخته‌شده‌ترین شبکه اجتماعی دنیاست: فیسبوک.
بیست سال پیش و در فوریه سال 2004، جوانی به‌نام مارک زاکربرگ پلتفرمی به‌نام “TheFacebook” را در خوابگاهش در دانشگاه هاروارد راه‌اندازی کرد. از همان ابتدا، هدف از تأسیس چنین پلتفرمی ایجاد یک راه ارتباطی برای تعامل با دیگران بوده است.
این پلتفرم مشهور در طی این دو دهه دستخوش تغییرات و چالش‌های بسیاری شده و حالا کمپانی “متا” یکی از بزرگترین و ارزشمندترین شرکت‌های فعال در حوزه تکنولوژی به‌حساب می‌آید. در طی این سالها، طراحی و حتی نام پلتفرم (و کمپانی) فیسبوک چند بار تغییر کرده اما زاکربرگ همیشه به هدف اولیه خود متعهد مانده است: برقراری ارتباط آنلاین کاربران با یکدیگر و البته کسب درآمد نجومی از بخش تبلیغات!
در این مقاله اختصاصی، نگاهی می‌اندازیم به چهار حوزه مهمی که با ظهور پلتفرم فیسبوک برای همیشه در سراسر جهان تغییر یافتند. اینکه چگونه رویایی دور و دراز در یک خوابگاه دانشجویی پس از 20 سال تبدیل به یک کمپانی موفق 1 تریلیون دلاری شد؟
1- فیسبوک برای همیشه رقابت شبکه‌های اجتماعی را متحول کرد
قبل از اینکه پلتفرم دانشجویی مارک زاکربرگ با نام The Facebook در فوریه 2004 راه‌اندازی شود؛ یک شبکه اجتماعی دیگر به‌نام MySpace نقل همه مجالس بود. این شبکه اجتماعی که در سال 2003 توسط تام اندرسون تأسیس شده بود؛ تجربه کاربری بسیار به‌یادماندنی‌ای برای کاربران آن بازه زمانی به‌حساب می‌آید.
اما پس از راه‌اندازی سایت مارک زاکربرگ، شبکه اجتماعی محبوب MySpace به‌نحوی به خاطره‌ها پیوست! پلتفرم The Facebook یا همان فیسبوک امروزی، در زمان راه‌اندازی با استقبال بسیار گسترده‌ای از سوی کاربران مواجه شد. این پلتفرم که در ابتدا برای دانشجویان دانشگاه هاروارد طراحی شده بود؛ به‌مرور زمان کم‌کم به دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها توسعه یافته و سپس توانست در عرض کمتر از یک‌سال بیش از 1 میلیون کاربر فعال جذب کند. فیسبوک تا سال چهارم فعالیتش توانست با توسعه قابلیت‌های جدیدی مانند “تگ کردن افراد در تصاویر”، از MySpace پیشی بگیرد.
حدود 8 سال بعد و در سال 2012، تعداد کاربران فعال ماهانه فیسبوک از 1 میلیارد کاربر هم گذشته بود و فارغ از اتفاقات اواخر سال 2021 (که برای اولین بار در تاریخ این کمپانی تعداد کاربران فعال روزانه شاهد افت شدیدی بود)؛ این پلتفرم به‌صورت پیوسته به رشد خود ادامه داده است. زاکربرگ همین چند ماه پیش و در اواخر سال 2023 اعلام کرده بود که شبکه اجتماعی فیسبوک روزانه بیش از 2.11 میلیارد کاربر روزانه فعال دارد!
البته شایان ذکر است که در طی این سالها، از محبوبیت فیسبوک برای کاربران جوان کاسته شده است و میزان تعامل امروزه کاربران جوان با این پلتفرم، با موج محبوبیت شدید و همگانی اوایل آغازبه‌کار آن اصلاً قابل‌مقایسه نمی‌باشد. اما حتی با این وجود، باز هم فیسبوک پرطرفدارترین شبکه اجتماعی در جهان است و معرفی آن به دنیا سرآغاز یک عصر جدید در ارتباط آنلاین محسوب می‌شود.
2- فیسبوک داده‌های شخصی ما را ارزشمندتر و البته عمومی‌تر کرد!
زاکربرگ به همه ما ثابت کرد که جمع‌آوری داده‌های شخصی ما به‌شدت برای او سودآور است! امروزه کمپانی مادر شرکت فیسبوک، یعنی متا یکی از بزرگترین غول‌های تبلیغاتی دنیا به‌حساب می‌آید. متا در کنار کمپانی‌های دیگری از جمله گوگل بیشترین درآمد از حوزه تبلیغات دیجیتال را کسب می‌کنند.
براساس جدیدترین گزارش مالی این کمپانی، متا موفق شده بود در آخرین فصل مالی سال 2023 بیش از 40 میلیارد دلار کسب درآمد داشته باشد که بخش اعظم آن مدیون تبلیغات دیجیتال بسیار هدفمند بوده است. حدود 14 میلیارد دلار از این درآمد سود خالص بوده است.
اما در عین حال، حتی با کسب درآمدهای نجومی، بخش تبلیغات دیجیتال برای کمپانی متا بسیار دردسرساز هم بوده است. در طی این سالها کمپانی تحت‌مدیریت مارک زاکربرگ مکرراً به دلیل سوء‌استفاده از داده‌های شخصی کاربران جریمه شده است. در سال 2014 و به دلیل نشر داده‌های حیاتی، فیسبوک ملزم به پرداخت جریمه هنگفت 725 میلیون دلاری شده بود.
در سال 2022، این شبکه اجتماعی مشهور توسط اتحادیه اروپا محکوم به پرداخت جریمه‌ای 265 میلیون یورویی شده بود. این جریمه به دلیل استخراج داده‌های شخصی کاربران و استفاده از آنها برای نمایش تبلیغات هدفمند به کاربران اروپایی برای فیسبوک تعیین شده بود.
همچنین در سال 2023، کمیته ایرلندی محافظت از داده‌ها که ناظر فعالیت متا در اروپاست، مجدداً فیسبوک را ملزم به پرداخت جریمه‌ای 1.2 میلیون یورویی (1.3 میلیارد دلاری) کرده بود. متا قصد دارد درخواست حکم درخواست تجدیدنظر کرده و از ضرر و زیان‌های وارده جلوگیری نماید. نسخه اشتراکی (پولی) دو پلتفرم اینستاگرام و فیسبوک حدود سه ماه پیش به کاربران اروپایی عرضه شده بود. کاربران می‌توانند با پرداخت ماهانه 10 یورو (نسخه وب) و یا 13 یورو (نسخه موبایل) تمام آگهی‌های تبلیغاتی را از فید اصلی خود حذف کرده و نگران جمع‌آوری داده‌های شخصی خود برای تبلیغات هدفمند نباشند.
در ادامه راه، اتحادیه اروپا موفق شد قفل یکپارچگی خدمات متا در اروپا را شکسته و به کاربران اروپایی این حق انتخاب را بدهد که بدون نیاز به لینک کردن پلتفرم‌های کمپانی متا (مانند اینستاگرام، فیسبوک، مسنجر و غیره) از خدمات این سرویس‌ها استفاده کرده و از حریم خصوصی خود محافظت کنند.
3- فیسبوک باعث شد فضای اینترنت سیاسی‌تر شود
شبکه اجتماعی فیسبوک با ارائه و نمایش تبلیغات دیجیتال هدفمند به یک پلتفرم مهم و بزرگ برای فعالیت‌های سیاسی در سراسر جهان تبدیل شده است. برای مثال بررسی داده‌های آماری نشان می‌دهد که در بازه زمانی 5 ماه مانده تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال 2020، تیم دونالد ترامپ برای تبلیغات دیجیتال پلتفرم فیسبوک بیش از 40 میلیون دلار هزینه کرده بودند!
همچنین فیسبوک با ارائه امکان ساخت گروه‌های مختلف و اجرای کمپین‌ها، در تغییر سیاست‌های مردمی نیز نقش بسیار مهمی داشته است. به‌صورت کلی، نمی‌توان از نقش بسیار پررنگ دو شبکه اجتماعی فیسبوک و توییتر (که یک‌سال پیش به X تغییر نام یافت) در موارد سیاسی غافل شویم. اما در پایان، تمام این فعالیت‌های سیاسی برای این دو شبکه اجتماعی و مدیرعامل‌های آنان نیز تبعات غیرقابل انکاری داشته‌اند.
4- فیسبوک سرآغاز شکل‌گیری امپراتوری متا بود
با موفقیت چشمگیر و بزرگ پلتفرم فیسبوک، زاکربرگ توانست یک شبکه اجتماعی عظیم و امپراتوری تکنولوژی بی‌مثالی را راه‌اندازی کند که از دو جنبه از سایر رقبا بسیار جلوتر است: پایگاه گسترده کاربران جهانی و کسب سود هنگفت.
کمپانی‌های نوظهور و خوش‌آتیه‌ای مانند واتساپ، اینستاگرام و Oculus؛ همگی توسط زاکربرگ و متا تصاحب شدند و در طی این سالها زیر چتر کمپانی فیسبوک توسعه یافته و حالا به یکی از کاربردی‌ترین و محبوب‌ترین پلتفرم‌های دنیا تبدیل شده‌اند. کمپانی کوچک فیسبوک که 20 سال پیش در هاروارد متولد شده بود؛ در سال 2022 رسماً به امپراتوری “متا” تغییر نام داد.
اینستاگرام در سال 2012 به قیمت 1 میلیارد دلار، واتساپ در سال 2014 به قیمت 19 میلیارد دلار و شرکت واقعیت افزوده Oculus در سال 2014 به قیمت 2 میلیارد دلار توسط متا تصاحب شدند. به گفته این کمپانی، روزانه بیش از 3 میلیارد نفر از سراسر جهان از حداقل از یکی از سرویس‌های زیرمجموعه متا استفاده می‌کند.
حتی زمانی‌که متا در تصاحب کمپانی‌های رقیب خود ناکام می‌ماند؛ معمولاً انگ “کپی‌برداری” از خدمات و خلاقیت دیگران به زاکربرگ و کمپانی او می‌خورد؛ که البته دلیل اصلی آن حفظ این امپراتوری و تدوام سلطه آن بر بازار بوده است.
برای مثال، استوری‌های اینستاگرام و فیسبوک به قابلیت استوری شبکه اجتماعی Snapchat شباهت بسیاری دارد. ویدیوهای ریلز (Reels) اینستاگرام، پاسخ کمپانی متا به موج محبوبیت ویدیوهای کوتاهی است که با ظهور شبکه اجتماعی تیک‌تاک دنیا را قبضه کرد. و در جدیدترین پروژه زاکربرگ، پلتفرم متن‌محور Threads، تلاش این کمپانی برای ارائه یک جایگزین شایسته برای شبکه اجتماعی توییتر (X) بود که در تابستان سال 2023 به بازار عرضه شد.
منبع: BBC
