پول چیست و چگونه به وجود آمد؟

در جامعه مدرن، پول ماهیت وجودی بدیهی و ملموسی دارد؛ اما آیا واقعاً می‌دانیم که پول چیست؟ با توجه به مطالعه عمیق در متون اقتصادی، می‌توان فهمید که تعاریف مختلفی از پول ارائه شده است.

به گزارش ایران دکونومی، به طور کلی می‌توان تمامی تعاریف را در چهار دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:

1. تعریف قانونی
2. تعریف بر اساس مصادیق آن
3. تعریف بر اساس قبول عمومیت برای استفاده به عنوان وسیله مبادله
4. تعریف بر اساس وظیفه آن

در ادامه، به بررسی هر یک از این تعاریف خواهیم پرداخت.

تعریف قانونی پول به چه صورت است؟
به طور قانونی، پول چیزی است که توسط “قانون” تعریف شده است و به دلیل وجود پشتوانه قانونی، قابل قبول و مورد تأیید عموم قرار گرفته است. بنابراین، فرد بدهکار نمی‌تواند از قبول آنچه قانون تعیین کرده است، برای تسویه بدهی خود به صورت دلخواه انصراف دهد. با این حال، این تعریف با برخی مشکلات روبه‌رو شده است و در واقع، به دلیل اهمیت قابل قبولی که دارد، یک چیز در جامعه برای ایفای نقش مؤثر در مقایسه با جنبه حقوقی آن در اقتصاد وجود دارد که این تعریف به اندازه کافی پذیرفته نشده است. تعریف قانونی و حقوقی، اولاً قادر به توضیح نقش اصلی پول نیست و ثانیاً نیازمند استناد به یک رابطه اعتباری برای تعیین چیزی به عنوان پول است و نمی‌تواند پایه‌های نظری و تئوریک لازم برای درک آن را فراهم کند.

تعریف بر مبنای مصادیق آن
بر اساس این تعریف، پول به عنوان وسیله‌ای تعریف می‌شود که در عمل استفاده می‌شود. اما باید توجه داشت که شناخت مصادیق و تحول آن‌ها در طول زمان بسیار ضروری است، زیرا سیستم‌های پولی، مالی و بانکی تغییراتی را تجربه می‌کنند. بنابراین، تعریف بر مبنای مصادیق نمی‌تواند به تنهایی به عنوان یک تعریف صحیح در نظر گرفته شود و نیاز به بازنگری مداوم دارد. این تعریف نمی‌تواند به تنهایی یک تعریف کامل و جامع را ارائه دهد.

تعریف با معیار مقبولیت عامه آن برای وسیله مبادله شدن
بر اساس این تعریف، پول به عنوان چیزی تعریف می‌شود که عموم مردم آن را به عنوان وسیله مبادله قبول دارند. اما این تعریف مشکلات اساسی دارد، زیرا تنها به یکی از وظایف پول، یعنی “وسیله مبادله” اشاره شده است. در حقیقت، وظایف دیگری نیز برای پول وجود دارند که در این تعریف نادیده گرفته شده‌اند.

تعریف بر مبنای وظایف آن
با توجه به مشکلات موجود در سه مبنای قبلی، برخی از اقتصاددانان معتقدند که تعریف مناسب پول تنها از طریق شناخت “وظایف” آن ممکن است. در این تعریف، سه وظیفه اصلی پول جداگانه بررسی می‌شود.

1. وظیفه به عنوان وسیله مبادله: پول ارزش مبادله‌ای ایجاد می‌کند و نشان‌دهنده ارزش مبادله‌ای است. بنابراین، پول می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای تبادل و تجارت استفاده شود. اگر پول ارزش مبادله‌ای نداشت، نمی‌توانست به عنوان وسیله مبادله عمل کند. وسیله‌ای که ارزشی ندارد، نمی‌تواند نقش وسیله را ایفا کند. پس این مورد دلیلی است که فردی ممکن است در مقابل دریافت پول، حاضر به واگذاری کالایی به دیگری باشد؛ زیرا او می‌داند که پول ارزش مبادله‌ای را با خود حمل می‌کند و می‌تواند آن را تصاحب کند.
2. وظیفه به عنوان واحد اندازه‌گیری: به طور معمول برحسب واحدهای پولی ارزش کالاها و خدمات اندازه‌گیری و بیان می‌شود که به آن قیمت کالا گفته می‌شود. با استفاده از این واحد مشترک، قیمت‌ها قابل مقایسه با یکدیگر هستند و عمل مبادله آسان‌تر می‌شود؛ زیرا اقلام با واحد مشترک بیان می‌شوند و قابل جمع هستند. پول به عنوان واحد سنجش ارزش کالاها و خدمات، در مقابل واحدهای دیگر مانند کیلوگرم، لیتر و متر ثابت نیست و در صورت افزایش قیمت‌ها، قدرت خرید آن کاهش می‌یابد.
3. وظیفه به عنوان ذخیره ارزش: پول به عنوان ذخیره ارزش مورد استفاده قرار می‌گیرد. افراد می‌توانند پول را برای استفاده در آینده نگهداری کنند و از آن به عنوان منبع ارزش برای خرید کالاها و خدمات استفاده کنند. با این حال، باید توجه داشت که ارزش پول در طول زمان تحت تأثیر تورم و تغییرات اقتصادی قرار می‌گیرد، بنابراین استفاده از پول به عنوان ذخیره ارزش نیازمند بررسی و مدیریت مناسب است.

به طور خلاصه، تعریف پول بر مبنای وظایف آن شامل نقش وسیله مبادله، واحد اندازه‌گیری و ذخیره ارزش است. این تعریف به عنوان یک تعریف جامع و کامل برای درک مفهوم پول مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ذخیره ارزش
استفاده از پول به عنوان وسیله مبادله نه تنها قدرت خرید فرد را در زمان حال افزایش می‌دهد، بلکه امکان و توانایی خرید برای مخارج آتی و هزینه‌های پیش‌بینی نشده را نیز به صاحبش می‌دهد. در واقع، فرد می‌تواند پول را به عنوان یک “ذخیره ارزش” استفاده کند. اگر قیمت‌ها در آینده افزایش یابند، پول به عنوان یک ذخیره ارزش عمل می‌کند و ارزش آن افزایش می‌یابد. تصمیم فرد در این زمینه می‌تواند بر سرعت گردش پول در جامعه و قدرت خرید آن تأثیر بگذارد. البته که نباید در گذر زمان المان‌هایی ماند تورم را نادیده گرفت. یکی از مزایای ذخیره ارزش در پول این است که علاوه بر حفظ ارزش مبادله‌ای، می‌تواند “ارزش” را نیز ذخیره کند. ممکن است فرد بخواهد کالاهایی مانند زمین، خانه و دارایی‌های دیگر را در شرایط تورم ذخیره کند که حتی بهتر از پول ارزش مبادله‌ای را حفظ کنند، اما با ذخیره پول، فرد قدرت “نقدینگی” در شرایط ضروری را دارا می‌شود و همچنین پول وسیله مبادله قابل قبولی است.

با ذخیره پول، شخص از مزایای خاص آن بهره‌مند می‌شود؛ اولاً از زیان‌های ناشی از نگهداری کالا جلوگیری می‌کند، زیرا ارزش کالاها ممکن است در طول زمان تغییر کند و دوماً با ذخیره پول، فرد ارزش مبادله‌ای کلی را (که توانایی تبدیل شدن به هر کالایی را دارد) در اختیار خواهد داشت. البته ممکن است در موارد استثنایی، فرد از ذخیره کردن یا سفته بازی لذت ببرد، اما باید توجه داشت که در واقع آن ارزش مبادله‌ای کلی نهفته است که توسط فرد مورد رغبت قرار می‌گیرد و از آن لذت می‌برد.

تاریخچه مبادلات

در ابتدا پول به صورت امروزی با قابلیت انتقالی که معامله را کارآمدتر می‌کند، برخوردار نبود. و در این شرایط، مردم برای به دست آوردن کالاها و خدمات مورد نیازشان، مستقیماً کالاهای خود را به عنوان واحد مبادله استفاده می‌کردند. اما با گذر زمان و توسعه اقتصاد، نیاز به قابلیت انتقالی بیشتر برای معاملات به وجود آمد و از طریق استفاده از پول به عنوان وسیله مبادله، این نیاز برطرف شد. پول به دلیل قابلیت انتقالی بالا، به راحتی می‌تواند بین افراد منتقل شود و معاملات را ساده‌تر و کارآمدتر کند.

در این بخش دو نظریه کلی که در خصوص پول وجود دارد به این صورت است:

نظریه کالایی پول: یک نظریه کلاسیک که به ارسطو باز می‌گردد (کتاب سیاست، 1255b-1256b)، معتقد است که پول نوعی کالاست که سه کارکرد را انجام می‌دهد: (الف) وسیله مبادله است. (ب) یک واحد حساب است و یا (ج) ذخیره ارزش است. جامعه‌ای را تصور کنید که فاقد پول است و در آن مردم باید کالاها را با یکدیگر مبادله کنند. مبادله فقط زمانی کار می‌کند که مجموعه‌ای از خواسته‌ها وجود داشته باشد؛ یعنی وقتی فرد A آنچه را که فرد B دارد می‌خواهد و B آنچه را که A دارد می‌خواهد. اما از آنجایی که چنین تصادفات و حالاتی احتمالاً غیر معمول هستند، اقتصاد مبادله‌ای هم دست و پا گیر و هم ناکارآمد به نظر می‌رسد (اسمیت 1776، منگر 1892). در برهه‌ای از زمان، مردم متوجه شدند که اگر از پول به جای این کالاها استفاده کنند، راحت‌تر می‌توانند معامله کنند. این کالای میانی در حالت ایده‌آل باید به راحتی قابل حمل، نگهداری، اندازه‌گیری و تقسیم برای تسهیل محاسبات آسان باشد و از بین بردن آن باید دشوار باشد تا در طول زمان دوام بیاورد.

تاریخ پول ممکن است به عنوان یک فرآیند بهبود با توجه به این کارکردهای پول در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، برخی از جوامع اولیه از برخی نیازهای اولیه مانند گاو یا غلات به عنوان پول استفاده می‌کردند. جوامع دیگر به کالاهایی پرداختند که حمل و نقل و محاسبه آنها آسان‎‌تر بود، اما ارزش غیرمستقیم بیشتری داشتند؛ مانند صدف‌های خاص و فلزات گرانبها. شکل کهن الگوی پول در طول تاریخ، سکه‌های طلا یا نقره هستند.
گاهی ضرب سکه بر روی شمش بود، زیرا هم مقدار و هم خلوص آن توسط شخص ثالث، معمولاً دولت، تضمین می‌شد. در نهایت، پول کاغذی را می‌توان به عنوان ساده سازی تجارت سکه در نظر گرفت. به عنوان مثال، اسکناس صادر شده توسط بانک انگلستان در دهه 1700 وعده پرداخت یک پوند نقره استرلینگ به دارنده آن بود (از این رو منشأ نام پول بریتانیا به عنوان “پوند استرلینگ” است).
نظریه کالایی پول توسط بسیاری از اقتصاددانان کلاسیک دفاع شد و هنوز هم می‌توان آن را در اکثر کتاب‌های درسی اقتصاد یافت.

نظریه اعتباری پول: طبق این نظریه، سکه‌ها و اسکناس‌ها صرفاً نشانه‌هایی از چیزی انتزاعی‌تر هستند؛ پول یک ساخت اجتماعی است تا یک کالای فیزیکی.
موجودیت انتزاعی مورد بحث یک رابطه اعتباری است، یعنی قولی از طرف کسی برای اعطا (یا بازپرداخت) لطف (محصول یا خدمات) به دارنده آن نشانه می‌باشد. برای اینکه به عنوان پول عمل کند، دو ویژگی بسیار مهم دیگر را داراست: (1) قول به اندازه کافی معتبر است، یعنی صادرکننده «معتبر» است و (2) اعتبار قابل انتقال است، یعنی دیگران نیز آن را به عنوان پرداخت برای تجارت می‌پذیرند.
معمولاً تصور می‌شود که معتبرترین صادرکننده پول، دولت است. این تفکر توضیحی جایگزین از غلبه سکه‌ها و اسکناس‌هایی ارائه می‌دهد که ارزش آنها توسط دولت‌ها تضمین شده است. اما توجه داشته باشید که این نظریه همچنین می‌تواند به‌اصطلاح پول فیات را توضیح دهد، که پولی است که توسط دولت تضمین می‌شود.

پول فیات از سال 1971، زمانی که ایالات متحده تبدیل دلار به طلا را متوقف کرد، نوع غالب پول در جهان بوده است. این دیدگاه که فقط دولت‌ها می‌توانند پول صادر کنند، چارتالیسم یا نظریه دولتی پول نامیده می شود.
با این حال، برای درک درست سیستم پولی فعلی، مهم است که بین پول صادرکننده دولت‌ها در مقابل پذیره‌نویسی تمایز قائل شویم. بیشتر پول‌های اعتباری در اقتصادهای مدرن در واقع توسط بانک‌های تجاری از طریق عملیات وام‌دهی آنها صادر می‌شود و نقش دولت تنها تضمین تبدیل سپرده‌های بانکی به پول نقد است.
انتقادات از نظریه اعتبار معمولاً هنجاری است و بر خطر گسترش بیش از حد پول متمرکز است، به این معنا که دولت‌ها و بانک‌ها می‌توانند از “ماشین چاپ” خود بیش از حد استفاده کنند که ممکن است منجر به سطوح ناپایدار بدهی، تورم بیش از حد، بی‌ثباتی مالی و اقتصادی شود. برخی استدلال می‌کنند که درک اینکه پول به صورت اجتماعی ساخته شده است، بهترین نقطه شروع برای توسعه یک رژیم پولی پایدارتر و عادلانه است.

پول تمام عیار بدهی و پول بدون پشتوانه

بیشتر ساخت و سلامت اقتصاد از جانب ایالات‌متحده بود که به پشتوانه دلار تبدیل شد. این به این معنی است که دلار به عنوان واحد پول اصلی و قدرتمند در اقتصاد آمریکا و جهان شناخته می‌شود و به عنوان پشتوانه ارزش مبادلات و تجارت عمل می‌کند. این امر باعث اعتماد و استقرار در بازارهای مالی و اقتصادی می‌شود و به توسعه و رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند.

در ادامه، با تغییر نظام پولی به پول بدون پشتوانه، ارزش پول به صورت نسبی و بر اساس عرضه و تقاضا و باور مردم تعیین می‌شود. این نوع پول، امکان ایجاد ارزش و تبادل را بدون نیاز به پشتوانه فیزیکی فراهم می‌کند؛ مثلاً پول الکترونیکی و پول دیجیتال از این دسته پول‌ها هستند که بدون پشتوانه فیزیکی وجود دارند.

در سال ۱۹۷۱، ایالات متحده تصمیم گرفت از استاندارد طلا خارج شود و دیگر ارزش دلار را با طلا نسنجد. این تغییر سیاست پولی به ایالات متحده اجازه داد تا پول بدون پشتوانه را به کار ببرد و ارزش آن را بر اساس عوامل اقتصادی و مالی تعیین کند. این تغییر به ایالات متحده امکان ایجاد پول بیشتر و تنظیم سیاست‌های مالی را می‌دهد و به توسعه و رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند.

در نتیجه، پول بدون پشتوانه به عنوان وسیله‌ای برای تسهیل مبادلات و انتقال ارزش در اقتصاد‌ها استفاده می‌شود و ارزش آن توسط عرضه و تقاضا و باور مردم تعیین می‌شود.

برای نتیجه‌گیری، مقاله پول چیست به بررسی مفهوم و وظایف پول پرداختیم. پول به عنوان وسیله‌ای برای مبادله و انتقال ارزش بین افراد استفاده می‌شود. ارزش مبادله‌ای پول به آن امکان می‌دهد که افراد بتوانند کالاها و خدمات خود را به دیگران عرضه کنند و در عوض آن‌ها را تهیه کنند. پول به عنوان واحد شمارش عمل می‌کند و ارزش کالاها و خدمات را به طور معمول برحسب واحدهای پولی اندازه‌گیری و بیان می‌کند. همچنین، پول به عنوان ذخیره ارزش نیز عمل می‌کند، زیرا می‌تواند ارزش مبادله‌ای را حفظ کند و به عنوان منبع ارزش برای خرید کالاها و خدمات در آینده استفاده شود. در نهایت، پول دارای اهمیت بسیاری است و بدون آن، انجام معاملات و تبادلات اقتصادی به سختی امکان‌پذیر است.