نگاهی به صنایع خلاق در ایران
صنایع خلاق به ترکیبی از خلاقیت، تولید، و بازاریابی محتوای خلاق می‌پردازد. این صنایع، حوزه‌ای از اقتصاد است که فعالیت‌ها و تولیدات آن به عنوان ایده‌آل و خلاقانه شناخته می‌شود. اگر در اکوسیستم استارتاپی فعال هستید، حتما نام این صنایع را به خصوص در مراکز نوآوری شنیده‌اید. در این مقاله نگاهی کلی به این صنعت خواهیم داشت.
ایران دکونومی: صنایع خلاق، مفهوم و صنعتی جدید است که تا حدود بیست سال پیش، صنایع خلاق و اقتصاد خلاق وجود نداشتند، اما امروز به‌عنوان بخش پویا، مهم و در حال رشد اقتصاد جهانی به شمار می‌‌‌‌آیند. با این حال، رشد و توسعه صنایع خلاق مستلزم وجود سرمایه، مهارت‌های کارآفرینی، زیرساخت‌های لازم و همچنین قوانین مالکیت فکری مخصوصاً حق کپی‌رایت است.
این مفهوم از دهه ۱۹۹۰، وارد ادبیات اقتصادی شده و با اصطلاحاتی همچون “بخش خلاق” و “صنایع کپی‌رایت” همراه است. این مفهوم به توسعه فناوری اطلاعات و رشد فرهنگ جهانی با استفاده از رسانه‌های دیجیتال متصل است.
اقتصاد خلاق چیست؟
در اقتصاد خلاق، افراد تصورات خلاق خود را برای افزایش ارزش یک ایده به کار می‌برند. این صنعت نقش بسیار مهمی در اقتصاد، اشتغال زایی و درآمد در کشورهای مختلف دارد.
در مقایسه با صنایع خلاق، اقتصاد خلاق همه بخش‌های صنایع خلاق از جمله تجارت، نیروی انسانی و تولید را دربر می‌گیرد. در صنایع خلاق، کسب‌وکارهایی با قابلیت رشد بالا حضور دارند که پتانسیل این صنایع را برای رشد، اشتغال‌زایی و تولید ثروت بالا می‌برد. با بهره‌برداری از این پتانسیل، تأثیر این صنایع خلاق در اقتصاد هر کشور مشهود می‌شود.
صنایع خلاق ایران
در ایران، صنایع خلاق هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و با وجود توانمندی‌هایی که در این حوزه در کشور وجود دارد، اما، هنوز با محدودیت‌های زیادی مواجه است. این مسئله به ویژه در زمینه‌های فرهنگی و هنری قابل مشاهده است. اقوام ایرانی، هر یک با فرهنگ خاص خود، محصولاتی مانند صنایع دستی تولید می‌کنند، اما به دلیل کمبود پشتوانه‌های لازم، صنایع خلاق همچنان به اندازه کافی رشد نکرده و تولیدات بسیاری از آنها محدود مانده و امکان ورود به بازارهای جهانی و منطقه‌ای را ندارند.
از آنجایی که ایران هنوز در توسعه صنایع خلاق خود در مقایسه با کشورهای دیگر راه زیادی پیش رو دارد، نیاز به حمایت قوی از سوی نهادهای دولتی است تا بتواند ظرفیت‌های خود را به‌کار بگیرد و توسعه پیدا کند.
ظرفیت‌های صنایع خلاق
خیرالله رهسپارفرد، رئیس دبیرخانه ملی فناوری‌ها و نوآوری‌های علوم انسانی و اسلامی در خصوص ظرفیت‌های این صنعت گفته است: «بر اساس آمارهای آنکتاد میزان اقتصاد خلاق در سطح جهان با سرعت بالایی رو به افزایش است که این امر نشان از اهمیت این مسئله دارد.»
وی اضافه کرده است: «سه شاخه هنرهای تجسمی، تلویزیون و کتاب در سطح جهان بیشترین میزان شغل را ایجاد می‌کنند؛ هنرهای نمایشی با حدود ۷ میلیون شغل، موسیقی با حدود ۴ میلیون شغل و کتاب با حدود ۳.۷ میلیون شغل به ترتیب جایگاه‌های اول تا سوم را از نظر تعداد شغل ایجاد شده به خود اختصاص داده‌اند. همچنین تلویزیون با ۴۷۷ میلیارد دلار، هنرهای تجسمی با ۳۹۱ میلیارد دلار و روزنامه‌ها و مجلات با ۳۵۴ میلیارد دلار سه حوزه‌ای هستند که جایگاه‌های اول تا سوم را از نظر اقتصادی به خود اختصاص داده‌اند.» (دولت)
چالش‌های صنایع خلاق در ایران
با وجود پیشینه درخشان صنایع فرهنگی و خلاق در ایران و با توجه به تحولات به‌وجود آمده، همچنان چالش‌ها و موانعی بر سر مسیر توسعه و شکوفایی صنایع خلاق در ایران وجود دارد که در ادامه به برخی از این چالش‌ها اشاره خواهیم کرد:
خلأ قوانین اختصاصی صنایع خلاق
همانند دیگر مفاهیم نوینی که به کسب‌وکارها راه می‌یابد، این صنعت نیز با چالش قوانین مخصوص به خود مواجه است. توسعه و رشد هر صنعت و کسب‌وکاری به قوانین قاطع و راهگشا برای حمایت از فعالان آن حوزه نیاز دارد. صنایع خلاق به دلیل نو بودن مفاهیم و کسب‌وکارهایش، بی تردید به مفاد قانونی جدید و متناسب با ماهیت خود نیاز دارد. این مسئله نکته مهم و حیاتی است که باید نهادهای متولی این حوزه در تعامل با مجلس شورای اسلامی، بسترهای لازم برای تصویب و ابلاغ قوانین جدید برای کسب و کارهای خلاق مهیا سازند.
فقدان ساختار مدیریت دانش و اطلاعات صنایع خلاق
مدیریت دانش یکی از رویکردهای مهم دنیا جهت استفاده حداکثری از ظرفیت دانش و اطلاعات تخصصی است. از این رو در بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های میان مدت و بلند مدت برای تحقق توسعه، وجود ساختار مدیریت دانش امری حیاتی به‌شمار می‌رود.
به طور خلاصه، مدیریت دانش؛ ارائه دانش درست، به افراد درست، در زمان درست است. در عرصه صنایع خلاق به سبب نوپا بودن این حوزه در ایران، هنوز ساختار مدونی برای مدیریت دانش در آن شکل نگرفته و در نتیجه پژوهش‌گران و علاقه‌مندان به ورود به این حوزه مرجع یا منبع جامعی برای کسب اطلاعات تخصصی در دسترس خود ندارند. در نتیجه برای به‌دست آوردن اطلاعات موثق با مشکلات مختلفی رو به رو می‌شوند.
نگرش سلبی نسبت به فناوری
در ایران هنر و فرهنگ به عنوان یکی از ظرفیت‌های اصلی صنایع خلاق محسوب می‌شود. اما در این عرصه وقتی از فناوری و استفاده آگاهانه از آن برای تولید محصولات فرهنگی با کیفیت صحبت می‌شود، نگرشی سلبی وجود دارد که مانع پیوند میان خلاقیت بومی و فناوری روز است. در حالی که چنین نیست و اگر بررسی و سنجش واقع بینانه‌ای در این خصوص صورت گیرد، فناوری بستری تسهیلگر برای توسعه صنایع فرهنگی و خلاق در ایران محسوب خواهد شد.
