گزارش جامع فروم حکمرانی اینوتکس 2023
فروم حکمرانی اینوتکس با همکاری باشگاه سیاست‌پژوهی اندیشکده حکمرانی شریف و پارک فناوری پردیس در سال 1401 شکل گرفت. این فروم با حضور سیاست‌گذاران، صاحب‌نظران و فعالان بخش خصوصی در تاریخ 19 و 20 اردیبهشت ماه در سالن سراج پارک فناوری پردیس برگزار گردید.
اندیشکده حکمرانی شریف برگزار کننده فروم حکمرانی
در حال حاضر شرایط حکمرانی در کشور حاصل تجمیع عواملی بهم پیوسته چون تکثر مسائل بدترکیب سیاستی، انباشت تعلل‌ها، تخدیر بروکراتیک، فشار بین‌المللی، ناهمبستگی اجتماعی و محافظه‌کاری سیاسی است که به جاماندگی فزاینده از روند تحولات منجر شده است. واقعیتی که بسندگی اندیشکده به سیاست پژوهی و حتی سیاست‌سازی را بدون توجه می‌کند.
اندیشکده حکمرانی شریف در ادامه سنت ورود دانشگاه صنعتی شریف به عرصه علوم اجتماعی-انسانی که از ابتدای دهه هشتاد شمسی آغاز شده بود، در سال 1394 به همت جمعی از اعضای هیأت علمی و دانش آموختگان دانشگاه و با محوریت مرحوم دکتر روستاآزاد و حمایت‌های دکتر سهراب پور به‌عنوان یک «اندیشکده دانشگاهی مستقل» و با هدف ایجاد ارتباط بین دانشگاه و عرصه حکمرانی و سیاستگذاری عمومی کشور تشکیل گردید.
با نگاهی به هشت سال فعالیت این اندیشکده می‌توان اذعان کرد که این نهاد با به‌کارگیری جمع قابل توجهی از اساتید و فارغ‌التحصیلان دانشگاه و سایر دانشگاه‌های برتر کشور و جهانی، سعی در نهادینه‌سازی مشارکت فعالان نخبگان در عرصه سیاستگذاری و ارتقای شاخص‌های حکمرانی کشورمان داشته است.
روز اول فروم حکمرانی اینوتکس 2023
مهمترین موضوعاتی که در روز اول فروم حکمرانی مطرح شد عبارت بودند از: قانون جهش تولید دانش بنیان اعم از چیستی، ابعاد حقوقی و ابعاد اقتصادی این قانون؛ نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در توسعه؛ اثرات اقتصادی فیلترینگ و ضرر آن برای بخش خصوصی؛ اینترنت طبقاتی و امکان فیلترینگ در جهان استارلینک.
در رابطه با ابعاد حقوقی و اقتصادی قانون جدید اقتصاد دانش بنیان آقای مرتضی الهی دوست (مدیر عامل هولدینگ پیام انتخاب) گفت: از نقدهایی که به قانون جدید دانش بنیان وارد است، تدوین‌گران آن است که غالباً از بخش دولتی هستند و نقش بخش خصوصی در سیاستگذاری اندک بوده است. از دیگر موارد قابل تأمل می‌توان به موضوع اعتبارسنجی اشاره نمود که در حال حاضر یک پروسه طولانی و فرسایشی را شامل می‌شود.
حسین صابری (مشاور رئیس پارک فناوری پردیس) نیز به بحث چگونگی دانش بنیان کردن بدنه اقتصاد پرداخته و گفت: در رابطه با بحث دانش بنیان شدن کشور 4 موج مطرح است که ما در حال حاضر در موج چهارم قرار داریم.
موج اول: این موج مربوط به سال 1379 است که به دستگاه‌های پژوهش غیر دولتی اجازه تأسیس نهاد مالی داده شد و این بر می‌گردد به ماده 100 قانون سوم توسعه.
موج دوم: این موج در سال 1384 اتفاق افتاد و قانون پارک‌های فناوری در برنامه 47 توسعه لحاظ شد. به موجب این قانون، هویت پارک‌ها در سال 84 به رسمیت شناخته شد.
موج سوم: این موج را می‌توان به قوانین شرکت‌های دانش بنیان و تجاری‌سازی اختراعات نسبت داد که در سال 1389 اتفاق افتاد.
موج چهارم: این موج که در سال 1401 اتفاق افتاد و قانون جهش دانش بنیان در واقع دانش بنیان شدن اقتصاد کشور را شامل شد. این قانون حدود 27 ماده دارد که عمدتاً به فناوری‌های منحصر به فرد پرداخته است؛ البته با تمرکز بر اقتصاد و بدون محدودیت نوع شرکت. این چهار موج مقدمه ورود کشور به اقتصاد دانش بنیان است.
وی در ادامه صحبت‌های خود گفت که اولین موضوع در بحث دانش بنیان شدن اقتصاد گفتمان‌سازی از طریق اندیشکده‌هاست. موضوع دوم نهادسازی است که در این رابطه می‌توان به صندوق‌های پژوهش فناوری، صندوق‌های ریسک‌پذیر و حتی شرکت‌های بورسی دانش بنیان اشاره نمود. موضوع سوم توسعه شرکت‌های دانش بنیان است. ما 1350 شهر داریم با 300 مرکز رشد! هر شهر باید یک مرکز رشد مختص به خود را داشته باشد تا فرد بتواند ایده خود را به این مرکز ارائه دهد. این مراکز در نهایت می‌توانند امکان ساختارسازی را فراهم سازند.
روح الله جعفری (نماینده وزیر در امورد اقتصاد و دارایی و عضو جدید کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری) در حاشیه پنل ابعاد حقوقی و اقتصادی قانون جدید دانش بنیان اذعان داشت: واقعیت این است که وزارت علوم از دانشگاه محوری به سمت فناوری و دانش بنیان شدن حرکت نکرده است. اولین قدم در تبدیل یک ایده به یک شرکت بالغ، حمایت است. بانک و بورس می‌بایست بتوانند تأمین مالی لازم را ایجاد کنند. حمایت از شرکت‌های دانش بنیان باید کلیه جوانب اعم از حمایت گمرکی، مالیاتی و همچنین بیمه‌ای را در نظر بگیرد و این موضع با حمایت مالی همسو شود تا مسئله بنگاه‌های بزرگ حل شود. در حال حاضر ما بالای 8000 شرکت دانش بنیان داریم.
فرهاد بهمنی (عضو هیئت مدیره پست بانک) نیز در بررسی نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در توسعه گفت: ریسک کسب و کارهای نوین بالاست و عملاً بازدهی بالایی ندارند، به این ترتیب جذابیت بالایی را به لحاظ سرمایه‌گذاری برای صندوق‌ها ایجاد نمی‌کنند. طبیعتاً سرمایه‌گذاران به دنبال بازارهای با بازدهی بالاتر هستند و در این مورد سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر به کسب و کارهای کوچک ورود می‌کنند. زمانی که یک شرکت دانش بنیان بتواند صندوق را مجاب به فعالیت و سرمایه‌گذاری نماید، می‌توان گفت که نتایج خوبی حاصل خواهد شد؛ چرا که فعالیت صندوق‌ها منجر به ارتقاء سطح فناوری خواهد شد.
در رابطه با بحث اثرات اقتصادی فیلترینگ، محمد حسین خصوصی (کارشناسی اقتصادی مرکز مطالعات توسعه و رقابت) گفت: 20 درصد تجارت الکترونیک مربوط به تجارت اجتماعیست، که متفاوت از تجارت سنتی است و شامل ارائه کالا و خدمات می‌شود. فیلترینگ اینستاگرام 8 دسته را متضرر کرد.
دسته اول اپراتورهایی مانند همراه اول که تنها در یک ماه 650 میلیارد تومان ضرر انباشته داشت.
دسته دوم شرکت های پرداخت الکترونیک معروف به psp. با قطعی اینترنت تراکنش‌های اینترنتی مثل سامان بیش از 50 درصد در ماه افت کرد.
دسته سوم زنجیره ارزشی مثل زرین پال بود که 71 درصد افت کرد و خدمات وبسایتی آن به میزان 68 درصد کاهش یافت.
دسته چهارم فروشندگان کوچک خانگی که غالباً با یک گوشی هوشمند مشغول خرید و فروش هستند و 20 همت متضرر شدند.
دسته پنجم توسعه دهندگان که ماهیانه 40 همت متضرر شدند.
دسته ششم بخش توزیع بود که از فیلترینگ متضرر شد. در این بین می‌توان به شرکت پست اشاره نمود که صرفاً در یک ماه اول با کاهش 6 میلیونی در ارسال مواجه شد. لازم به گفتن نیست که این آسیب در وهله اول به بودجه دولت آسیب وارد کرده است.
دسته هفتم فعالین حوزه مارکتینگ و تبلیغات بودند که بیشتر متکی به توانایی‌های خود هستند.
دسته هشتم را می‌توان نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری عنوان نمود.
روز دوم فروم حکمرانی اینوتکس 2023
مهمترین موضوعاتی که روز دوم فروم حکمرانی مطرح شد عبارت بودند از: رقابت و انحصار در اقتصاد دیجیتال، بحران مهاجرت در ایران با نگاهی به فضای نوآوری و نوپا، فرار از فیلترینگ استارتاپها، مواجهه حکمرانی در برابر پدیده فرار مغزها، الگوی توسعه پلتفرم‌های داخلی و تنظیم‌گری پلتفرم‌ها.
در شروع روز دوم فروم حکمران، رضا قربانی (رئیس کمیسیون فینتک) در رابطه با رقابت و انحصار در اقتصاد دیجیتال گفت: وقتی ما از فضای استارتاپی انتظار یونیکورن داریم، حاکمیت و به طور کلی دولت چه نگاهی به کسب و کارها دارد؟ شورای رقابت در حال ورود به اقتصاد دیجیتال است و لزوماً انحصاری بودن در دنیا مفهوم بدی ندارد. صنعت برق در دنیا انحصاری است. هر گونه تسلط بر بازار مصداق انحصار است. آیا در این صورت باید ورود کنیم و شروع به برخورد و محدود کردن نماییم؟ باید موانع ورود کاهش پیدا کند تا رفع انحصار به شکل صحیح اتفاق بیفتد. مصداق کاهش موانع ورود رفع اختلال اینترنت و شبکه است. ما باید روی بلوغ اکوسیستم کار کنیم. اکوسیستم در 10 سال گذشته نشان داده بالغ است و اگر یک سری رفتارهای نابالغ حذف شود، به سمت خود تنظیم‌گری حرکت خواهیم کرد. اگر تنظیم‌گری صورت گیرد، دغدغه رگولاتور در زمینه پولشویی و تقلب برطرف می‌شود و بیش از آن نیازی نیست که رگولاتور وارد فضای کسب و کار شود.
در زمینه بحث مهاجرت، آقای فراهانی (از رصدخانه مرکز مهاجرت ایران) گفت: هزینه پنهان مهاجرت، نیروی انسانی است که از کشور خارج می‌شود. مهاجرت تحت عوامل رانشی مثل تحریم یا عوامل کششی مثل خانواده صورت می‌گیرد. از پیش ران‌های اصلی مهاجرت در ایران می‌توان به عوامل اقتصادی مثل نوسان قیمت ارز، تورم، مشکلات اقتصادی و…اشاره نمود.
در بخش فیلترینگ استارتاپها، تیمور ستارزاده (بنیانگذار گروه فناری نوروز) صحبت کرد و گفت: نرخ شکست استارتاپها بالا رفته است. راهکار واقعی برون رفت از این وضعیت چیست؟ حل کننده ماجرا بخش حاکمیت است. راهکار اصلی رفتار صنفی منسجم‌تر و ارائه راه‌حل‌های متناسب با ایران است؛ به طوری که منافع هر دو بخش حاکمیت و صنف در نظر گرفته شود. ما باید آموزشهای فشرده برای مدیران بگذاریم و بپذیریم که منابع انسانی خود را خام فروشی کردیم. قبل از شروع پروسه مهاجرت نیروی دانشجو و جوان خود را آموزش بدهیم.
در رابطه با پدیده فرار مغزها سید علی حسینی (معاون دفتر توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری) بیان کرد: براساس آمار رصدخانه مهاجرت ایران، بیش از 60 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور دارند. آنچه مسلم است ما به لحاظ کمی در زمره 10 کشور اول مهاجرت قرار نداریم، بحث مهاجرت از لحاظ کیفی برای ما اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که موج مهاجرت از سوی نخبگان دانشگاه‌های برتر صورت گرفته است.
علیرضا مسیبی(عضو بنیاد ملی نخبگان) گفت: چه تسهیلاتی به نخبگان داده شده است؟ فرار مغزها یک پدیده چند عاملی است. مجموعه‌ای از شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منجر به مهاجرت می‌شود. نقش حکمرانی چند بعد دارد؛ تنظیم‌گری و تسهیل‌گری. نقش بنیاد نخبگان بحث تنظیم‌گری و تسهیل‌گری است. از بعد تسهیل‌گری شیوه نامه‌های حمایت نخبگان و به جهت تنظیم‌گری بسترسازی مناسب برای کار نخبگان صورت گرفته است. در سال 1400 بنیاد نخبگان با همکاری سازمان اداری استخدامی، مجوز ورود 1000 نخبه را به دستگاه‌های اجرایی فراهم کرد. برای سال 1402 این تعداد به 2000 نفر رسید.
در پنل الگوی توسعه در پلتفرم‌های داخلی، امیر موسوی (مدیر ارشد ارتباطات دیجی کالا) سخنرانی کرد و گفت: تکنولوژی ذات مشخصی ندارد و در تعامل با کاربر است که به آن سیستم اجتماعی تکنیکی گفته می‌شود؛ چون یک بخش اثر‌گذاری بر محیط دارد و یک بخش مربوط به سخت‌افزار. سیاست گذاری و رگولیشن هم یک تکنولوژی نرم محسوب می‌شود. اگر نگاه ما به رگولیشن یک تکنولوژی نرم باشد، می توانیم به شکل کارآمد و نوآورانه‌ای به موضوع نگاه کنیم. سیاست محدود کردن را ما بارها تجربه کرده‌ایم و جوابگو نبوده است؛ به عنوان مثال می‌توان به ممنوعیت واردات خودروهای خارجی و همین‌طور لوازم خانگی اشاره نمود.
هر تکنولوژی و هر محصول فیزیکی در جهت حل یک مسئله ارائه می‌گردد. تکنولوژی معطوف به کارآمدی و پاسخ به چگونگی است. تکنولوژی ساخته می‌شود و پس از رشد متوجه عوارض آن می‌شویم و اینجاست که بحث اجتماعی بودن تکنولوژی وارد می‌شود. هر محصول تکنیکی مجموعه‌ای از هزینه‌ها و فایده‌هاست. باید دید کدام بر دیگری ارجحیت دارد؛ ما باید تحلیل هزینه بر فایده کنیم و ببینیم هزینه بیشتر است یا فایده. در ساخت هواپیمای بوئینگ، 43 کشور دخالت دارند، ما اگر با بقیه کشورها همکاری نداشته باشیم و آنها را وارد بازی خود نکنیم و بگوییم به تنهایی پلتفرم می‌سازیم، توسعه عملی نمی‌شود.
اختتامیه فروم حکمرانی اینوتکس 2023
با نگاهی بر 8 سال فعالیت اندیشکده حکمرانی شریف می‌توان اذعان کرد که این نهاد با به‌کارگیری جمع قابل توجهی از اساتید و فارغ التحصیلان دانشگاه و سایر دانشگاه‌های برتر کشور و جهان، سعی در نهادینه‌سازی مشارکت فعال نخبگان در عرصه سیاستگذاری و ارتقای شاخص‌های حکمرانی کشور دارد. در این میان موفقیت نسبی در طرح ایده‌های متعدد نوآورانه سیاستی در سطوح عمومی و نخبگانی جامعه؛ نقش محوری در ارائه تصویب چندین سند سیاستی، قانونی و مقرراتی ملی در شوراهای عالی، مجلس شورای اسلامی و نهادهای تنظیم‌گر ملی و نسل جدید اندیشکده‌های دانشگاهی در کشور از جمله اثرات راهبردی تشکیل اندیشکده حکمرانی شریف بوده است. از بهترین عملکردهای اندیشکده در حال حاضر همکاری در برپایی فروم حکمرانی اینوتکس است که دومین سال خود را در حال حاضر سپری کرده و موقعیت خوبی را برای گفت‌وگو و تعامل دو سویه رگولاتور و شرکت‌های استارتاپی و دانش بنیان فراهم و طی این دو سال موفق عمل کرده است.
