داستان و تاریخچه برند ارج از سال 1316 تاکنون

به گزارش ایران دکونومی، کارخانه ارج در طی سه دهه یکی از صنایع مشهور ایران در زمینه تولید لوازم خانگی بود. ارج در سال ۱۳۱۶ در یک کارگاه کوچک واقع در خیابان سی متری تهران به اتفاق ۸ کارگر ساده با هدایت مهندس خلیل ارجمند، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، به صنایع غیر دولتی ایران پیوست. برند ارج با امید و کوشش کارگران و مؤسس آن، گام در راه توسعه صنعت و تولید کشور گذاشت و با جمله معروف «ارج نامی که می‌شناسید و به آن اطمینان دارید» همواره در یاد مردم مانده است.

خلیل ارجمند، موسس کارخانه ارج

خلیل ارجمند در خانواده‌ای اداری پرورش يافت. مادرش، قدسيه و پدرش، رحيم ارجمند نام داشتند. رحيم ارجمند از مديران برجسته دولتی بود كه تا سطح معاونت وزارت پست و تلگراف ارتقا يافت. فرزندشان خليل، پس از پايان دوره دبيرستان، همزمان با مهندس بازرگان در بورس اعزام دانشجويان به فرانسه پذيرفته شد و در سال ۱۳۰۸ به فرانسه اعزام شد و از نخستین دانش‌آموختگان اروپا و فارغ‌التحصیل دانشکده مهندسی سانترال پاریس بود.

او پس از اتمام تحصيل در فرانسه و يک سال كارآموزی در سال 1315 به ايران بازگشت. بعد از بازگشت سال‌ها در دانشکده فنی دانشگاه تهران تدریس کرد. او از نسل بعد از انقلاب مشروطیت بود که با دیدن پیشرفت‌های غرب در آرزوی ترقی کشور خود بودند.

تاسیس کارخانه ارج

خلیل ارجمند بعد از پایان خدمت نظام وظیفه در سال ۱۳۱۶ کارخانه ارج را تاسیس کرد و تا زمان مرگ ناگهانی‌اش در سال ۱۳۲۳ خدمات مختلفی به مردم، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف کرد. اولین کارهای ارج بر اساس گرفتن سفارش‌های صنعتی بود. در زمان جنگ جهانی دوم که قیمت لاستیک ماشین به دلیل توقف وارداتش بسیار بالا رفته بود، اقدام به ساخت لاستیک در کارخانه‌اش کرد. اما مهم‌ترین و مردمی‌ترین کار مربوط بود به ساخت رختشویخانه در جنوب تهران.

در سال‌های دهه ۱۳۲۰ مردم جنوب تهران از نعمت لوله‌کشی آب محروم بودند در حالی که تمامی آب‌های شمال تهران به جنوب می‌رفت. وقتی مهندس ارجمند اولین چاه را ساخت با شادی مردم روبه‌رو شد، گویی معجزه‌ای رخ داده است. پمپ‌های برقی را در چاه‌هایی به عمق سه تا 60 متر کار می‌گذاشت تا مردم از آن استفاده کنند. محل کارخانه‌اش ابتدا در خیابان سی متری نظامی بود. بعد به خیابان شوش رفتند.

درگذشت خلیل ارجمند

خلیل ارجمند موسس کارخانه ارج، در سال ۱۳۲۳ هنگام بازدید یکی از این چاه‌ها، کابلی که او را به ته چاه برای بازدید از پمپ برقی می‌برد پاره شد و بر اثر برخورد سرش با دیواره چاه درگذشت. روایت می‌کنند که تشییع جنازه‌اش در خیابان تخت جمشید (آیت‌الله طالقانی) که هنوز آسفالت نشده بود با شرکت ده‌ها هزار نفر برگزار شد و مهندس بازرگان نیز در مراسم ختم او از خدماتش تجلیل کرد.

او در همین مدت کوتاه فعالیت، کار مهندسی را چنان مهم نشان داد که در میان فامیل و جامعه آن زمان به بعد بسیاری از جوانان آرزوی مهندس شدن داشتند. او وصیت کرده بود تا از بخشی از اموالش، صندوق تعاونی برای دانشجویان دانشکده فنی تاسیس کنند. این شروع مردمی کارخانه ارج بود.

دوره دوم فعالیت‌های کارخانه ارج از سال1327

 تا سال ۱۳۳۰ این کارخانه فعالیت چشمگیری نداشت، علت اصلی نیز این بود که نه پدرش، رحیم ارجمند، صنعتگر بود و نه برادرانش به سن کار رسیده بودند. دوره دوم فعالیت‌های ارج از سال ۱۳۲۷ شروع شد، در سال ۱۳۳۰ مهندس اسکندر ارجمند به کارخانه پیوست و درسال ۱۳۳۲ مهندس سیاوش ارجمند از آلمان بازگشت و در ارج شریک شد و دوره سوم فعالیت ارج با مدیریت او آغاز گردید.

او که فارغ‌التحصیل مهندسی الکترونیک، فشار قوی از آلمان بود و دوره یک‌ساله کارآموزی‌اش را نیز در زیمنس طی کرده بود، با استفاده از دانش برخی مهندسان دیگر از جمله مهندس سریوژا مارکاریان کارخانه ارج را در مسیر توسعه قرار داد.

خاطرات سیاوش ارجمند

مهندس سیاوش ارجمند (دوم مرداد 1307 – دوم مرداد 1397)، آخرین مدیر کارخانه ارج تا سال 1357 و برادر کوچک خلیل ارجمند بنیانگذار شرکت ارج بود. سیاوش ارجمند بیشتر تحت تاثیر برادرش خلیل بود. وقتی خلیل ارجمند، کارخانه ارج را تاسیس کرد سیاوش به دبستان تربیت می‌رفت. اما هر روز برای دیدن کار کارگاه برادرش از مدرسه به کارخانه می‌رفت و از کودکی به سه کار اصلی این کارخانه یعنی آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری علاقه و آشنایی پیدا کرده بود. از همان کودکی برادرش الگویی برای او بود. مانند برادرش رشته مهندسی مکانیک خواند و دانشجوی ممتاز دانشکده فنی دانشگاه تهران شد.

 سیاوش ارجمند تعریف می‌کرد که سخت‌ترین لحظه زندگی‌اش در نوجوانی، مرگ زودهنگام برادرش بوده است. مهندس خلیل ارجمند در مهرماه سال ۱۳۲۳ هنگام بازدید از نحوه کار پمپ‌های آبی که به امید کشیدن آب در چاهی در جنوب تهران گذاشته بود درون چاه افتاد و درگذشت.

مهندس سیاوش ارجمند روایت می‌کرد که وقتی جنازه برادرش را از خیابان تخت‌جمشید (آیت‌الله طالقانی) که هنوز آسفالت نشده بود تشییع می‌کردند تعداد شرکت‌کنندگان آنقدر زیاد بود که گرد و خاک زیادی به هوا بلند شده بود. مهندس بازرگان نیز در مراسم ختم او در جامعه مهندسین از خدماتش تجلیل کرد و او را احسن‌الخالقین نامید.

سیاوش با مرگ خلیل احساس می‌کرد اداره کارخانه بر عهده اوست و اگرچه به طور رسمی پدرش به همراه شرکای خلیل اداره شرکت را بر عهده گرفت، تا برای ادامه تحصیل به خارج نرفته بود به کارهای کارخانه سرکشی می‌کرد. سیاوش نیز مانند خلیل به کار صنعتی ارزش بسیار داد و به‌رغم فرصت کار در بخش دولتی، به کار در بخش صنعت خصوصی پرداخت.
در سال ۱۳۳۲ با شروع مدیریت سیاوش دوره توسعه سریع و مدرن کارخانه ارج شروع شد. او با آینده‌نگری خط تولید محصولات شرکت را به تدریج تغییر داد و به تولید محصولات خانگی پرداخت. او با همکاری مهندس سریوژا مارکاریان، همشاگردی‌اش در دانشکده فنی و برخی مهندسان ایرانی دیگر کارخانه ارج را در مسیر توسعه قرار داد تا آنجا که ارج بزرگ‌ترین کارخانه لوازم خانگی ایران و خاورمیانه شد.

دوران اوج کارخانه ارج در دهه 30

در دهه ۱۳۳۰ تولیدات مختلفی از جمله بخاری ارج از تولیدات ماندگار بود، به‌ویژه ساخت صندلی تاشو که سبک زندگی مردم را تغییر داد و جای صندلی‌های چوبی لهستانی را گرفت. اما هنوز به معنای واقعی ارج به خط تولید انبوه وارد نشده بود و کارخانه هم سفارش می‌گرفت و هم تولیدات مختلفی می‌کرد. مهندس ارجمند تعریف می‌کرد که اولین محصول خانگی ارج به معنای تولید انبوه در سال ۱۳۳۸ تولید شد. او در مسافرتی که به آریزونای آمریکا کرد به کالایی برخورد که به سادگی می‌توانست درجه حرارت را تا بیش از 10 درجه کم کند.

کولر آبی ارج بر اساس این محصول ساخته شد. ساخت انواع آن از جمله مدل پرتابل امکان استفاده تمامی گروه‌ها با درآمدهای مختلف و در مکان‌های مختلف را فراهم کرد. این تحولی در خانه‌ها و آسایش مردم بود و بیشتر برند ارج را مردمی کرد و رابطه طولانی‌مدتی را با مردم برقرار کرد، یعنی همان چیزی که برند شدن نیاز داشت. با ورود کولرهای برقی در سال‌های اخیر، هنوز کولر آبی هم برای تولیدکننده به صرفه است و تقریباً صد درصد تولید داخلی است و هم برای مصرف‌کننده.

کارخانه ارج با شروع نهضت صنعتی شدن شروع به تولید یخچال برقی کرد. تولید یخچال در سال ۱۳۴۱ کاملاً تصادفی رخ داد. در مسافرتی که مهندس ارجمند به دانمارک داشت، هدفش بازدید از کارخانه‌ای برای تولید ظرفشویی آشپزخانه بود و به توافق نهایی هم نزدیک شده بودند اما با بازدید از کارخانه یخچال‌سازی نظرش عوض شد و ساخت یخچال را آغاز کرد. شاید به جرات بتوان گفت بیشتر تحولات صنعتی در ایران با همین جهان‌دیدگی‌ها شروع شده بود.

یک سال بعد آبگرمکن برقی ۵۰ گالنی ساخته ارج به بازار آمد. اگرچه مهندس رهنما در کارخانه پلار اصفهان قبلاً آن را می‌ساخت، اما تولید آن توسط ارج به توسعه بهداشت شخصی مردم و افول خزینه و حمام‌های عمومی که عامل شیوع بسیاری بیماری‌ها بود کمک شایانی کرد.

انتقال کارخانه ارج از خیابان شوش به جاده کرج

ارج در سال ۱۳۴۳ از خیابان شوش به جاده کرج منتقل شد تا فصل جدیدی در تولیدات انبوه آن آغاز شود. در سال ۱۳۴۴ قرارداد همکاری با کارخانه کلویناتور بسته شد و در حقیقت نظام فوردیسم و تیلوریسم، یعنی مدیریت علمی و صنعتی بر اساس زمان‌سنجی و تقسیم کار به مقیاس‌های قابل اندازه‌گیری، با هدف افزایش بهره‌وری نخستین بار در این کارخانه آغاز شد و بعد با شروع کار کامپیوتر با همکاری IBM ادامه پیدا کرد.

تا سال ۱۳۴۴ کارخانه ارج وسیع‌تر و سرمایه‌اش دوبرابر شد و وقتی در سال ۱۳۴۵ جشن سی‌امین سالگرد ارج را در هتل ونک می‌گرفتند آوازه‌اش از طریق فروش محصولات در نمایندگی‌ها به بیشتر خانه‌ها رفته بود، حتی در برخی کشورهای خلیج‌فارس.

در همین سال‌ها شروع همکاری فنی با شرکت تاپان در افزایش بهره‌وری شرکت نقش مهمی داشت. در سال ۱۳۴۸ در نمایشگاه صنعتی مسکو شرکت کرد. عالیخانی، وزیر اقتصاد تعریف می‌کرد که وقتی یخچال ارج را به یکی از وزرای شوروی هدیه دادم چقدر خوشحال شد.

 انعقاد قرارداد همکاری با زانوسی شروع مرحله‌ای بود تا در سال ۱۳۴۹ شروع به تولید ماشین لباسشویی کند. با استخدام کارگران بیشتر رفاه کارگران هم مورد توجه قرار گرفت و در همین سال ساخت آپارتمان‌های کارگران شروع شد. در سال ۱۳۵۰ با انتخاب منوچهر گودرزی به عنوان مدیر عامل ارج به تثبیت خود در داخل رسیده بود و گرفتن سهمی در بازارهای بین‌المللی را در چشم‌انداز داشت، زیرا یک سال بعد قراردادی با شرکت بوزالن جهت کنترل تولید با کامپیوتر (کاتا) بست.

 شاید بتوان گفت در سال ۵۴ تبدیل شرکت به سهامی عام و ورود در بورس سهام تهران که اقدامی دستوری بود تا اندازه‌ای انگیزه‌ها برای پیشرفت را کاهش داد، اما رقابتی که برای گرفتن سهم بیشتری از بازار عمدتاً بین ارج، آزمایش، جنرال و بعداً در سال‌های اول دهه ۵۰، با ورود محصولات خارجی شروع شده بود اجازه نمی‌داد شرکت‌ها جز به پیشرفت فکر کنند. بنابر‌این، ارج در شیراز زمینی خرید تا کارخانه دومش را در آنجا تاسیس کند.

ارج در دوران پس از انقلاب اسلامی

تا سال وقوع انقلاب (1357)، ارج تعداد کارکنانش را به نزدیک سه هزار نفر افزایش داد؛ ضمن اینکه ده‌ها هزار نفر از تعمیر و فروش محصولاتش زندگی می‌کردند. پس از انقلاب کارخانه ارج بابت بدهی به سازمان صنایع ملی ایران منتقل گردید و پس از آن به سوی ورشکستگی قدم برداشت و در نهایت در روز 24 خرداد 1395 با پلمب قضایی انبار ارج، پس از 79 سال به طور رسمی تعطیل و میان سهامداران پرشماری دست به دست گشت.

ارج و آغازی دوباره در سال 1400

در اردیبهشت سال 1400 اعلام شد که برند ارج به فروش رفته و سرمایه‌گذار جدید به دنبال زمین و تجهیزات برای خط تولید لوازم خانگی است. در همین ماه معاون قضایی دادستان کل کشور گفت که کارخانه ارج با 4 محصول خوب و با آخرین تکنولوژی روز شروع به کار خواهد کرد و مقدمات آن در حال اجراست.

کارخانه ارج بزرگ‌ترین تولیدکننده لوازم خانگی در خاورمیانه با نیروی کاری بیش از ۳۰۰۰ نفر شهرت جالبی به دست آورد و این شهرت نتیجه بیش از چهار دهه تجربه بود. تولیدات این کارخانه به میلیون‌ها ایرانی و خانواده‌های خارجی کمک کرد تا زندگی راحتی داشته باشند.

می‌توان به جرات گفت که شرکت‌هایی که در میان مردم چنین جایی بازکرده‌اند و از آغاز به مسئولیت اجتماعی خود واقف بوده‌اند، بخشی از زندگی مردم، خاطرات افراد و خانواده‌ها شده‌اند و جزئی از میراث صنعتی و فرهنگی این جامعه هستند و اگر به افراد توانمندی سپرده شوند، همین میراث می‌تواند به سرعت موجب احیای آن شود.