حق پخش تلویزیونی فوتبال؛ توپی در زمین فدراسیون، صداوسیما و لیگ برتر!
فوتبال ایران به خاطر ضعف در قوانین هنوز از موهبت حق پخش تلویزیونی منتفع نشده است. اما این سوال پیش می‌آید که ارزش حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران چقدر است؟ در این مقاله به بررسی همه جانبه این موضوع پرداخته شده است.
به گزارش ایران دکونومی، حق پخش تلویزیونی به عنوان یکی از راه‌های درآمدزایی باشگاه‌های فوتبال در دنیا شناخته می‌شود که سالانه سود سرشاری را نصیب باشگاه‌های ورزشی لیگ‌های معتبر می‌کند. فدراسیون فوتبال ایران نیز چند سالی است در کشاکش با صداوسیما به دنبال گرفتن حق پخش خود بوده، اما تاکنون این موضوع به نتیجه نرسیده است.
در کشورهای توسعه یافته حق پخش تلویزیونی بسته به سیاست‌های بازاریابی در فوتبال این کشورها، از ۳۰ تا ۶۰ درصد کل درآمدشان را تشکیل می‌دهد. فروش این حقوق در اروپا از دهه ۶۰ میلادی با محبوب‌تر و فراگیرتر شدن تلویزیون آغاز شد و سنگ بنای تجاری‌سازی فوتبال آغاز گردید.
حق پخش تلویزیونی چیست؟
در واقع حق پخش تلویزیونی بسته‌ای حقوقی است که صاحب و برگزارکننده رویداد از طریق فروش آن به شبکه‌های تلویزیونی به آنها اجازه پخش این رویداد را داده و در ازای دریافت مبلغ معینی درآمد کسب می‌کند. مشتریان فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها در بازار حقوق تلویزیونی، شبکه‌های تلویزیونی هستند؛ به طوری که این ارگان‌های ورزشی حقوق تلویزیونی مربوط به مسابقات تیم‌های خود را در این بازار به مزایده می‌گذارند و به بالاترین پیشنهاد می‌فروشند. شبکه‌هایی که بدون خریداری حقوق تلویزیونی رویداد، آن را پخش می‌کنند اقدام‌شان غیرقانونی بوده و صاحب حقوق آن رویداد و مسابقه، می‌تواند نزد مراجع قضایی از شبکه مذکور شکایت و خسارت دریافت کند.
تاریخچه کشمکش صداوسیما و فدراسیون در زمینه حق پخش تلویزیونی فوتبال
صداوسیما پس از سال‌ها کشمکش سرانجام در سال ۱۳۸۷ راضی شد قرارداد خریداری حقوق پخش لیگ برتر کشور را امضا کند؛ رقمی که دو طرف برسر آن به توافق رسیدند در یک قرارداد سه ساله، در سال اول ۱۰ میلیارد و در سال دوم ۱۱ میلیارد تومان بود. این رقم در سال‌های بعد به ۱۵ میلیارد تومان رسید. تمام این مبلغ نیز مربوط به حقوق پخش بازی‌های لیگ برتر نیست، زیرا در همان سال اول قرار شد شش میلیارد تومان از ۱۰ میلیارد مذکور از طریق قرارداد تبلیغات دور زمین به سازمان لیگ تعلق گیرد.
در واقع صداوسیما فقط ۴ میلیارد تومان برای سال اول بابت خریداری حقوق تلویزیونی مسابقات به سازمان لیگ پرداخت کرد؛ یعنی چیزی حدود ۱۵ میلیارد تومان کمتر از درآمد اماراتی‌ها از این محل. این در حالیست که جمعیت ایران و علاقمندان به فوتبال در ایران ده‌ها برابر امارات است.
در سال دوم نیز از ۱۱ میلیارد تومان دریافتی، پنج میلیارد تومان مربوط به حق پخش بازی‌های لیگ برتر بود. ضمن آنکه این قرارداد جام حذفی را هم دربرمی‌گیرد. حال آن که این تورنمنت متفاوت است و حقوق رسانه‌ای و بازاریابی‌اش باید به طور جداگانه بازاریابی شود.
برای تمدید قرارداد میان فدراسیون فوتبال و صداوسیما در سال ۱۳۹۳، فدراسیون سالانه ۱۶۰ میلیارد تومان مطالبه می‌کند، اما صداوسیما تنها حاضر است ۲۰ میلیارد تومان پرداخت کند.
دلیل اصلی ارزش بسیار پایین‌تر حقوق تلویزیونی لیگ ایران نسبت به سایر لیگ‌ها، انحصاری بودن بازار شبکه‌های تلویزیونی است.
برای فروش خارجی لیگ برتر فدراسیون تا کنون خود وارد عمل نشده است. این در حالیست که شبکه‌هایی مثل دبی اسپورت امارات و الکأس قطر در سال‌های اخیر بازی‌های ایران را چه به صورت مستقیم و چه به صورت صحنه‌های مهم نشان می‌دهند و حداقل یک دوربین و خبرنگار اختصاصی نیز دارند.
فدراسیون همچنان بایت حق پخش تلویزیونی تیم ملی، که محصول اصلی‌اش به شمار می‌رود، پولی از صداوسیما بابت حق پخش نمی‌گیرد. این در حالیست که اساسنامه جدید فدراسیون فوتبال که به تصویب هیات دولت هم رسیده، در ماده ۷۵ فدراسیون را صاحب این حقوق دانسته است.
پیش از آن، صداوسیما نه تنها بابت پخش مسابقات لیگ و تیم ملی ایران حقوق باشگاه‌ها و فدراسیون به عنوان صاحبان این محصول را پرداخت نمی‌کرد، بلکه برای بازی‌های تیم ملی نیز خود اقدام به فروش این حقوق به بازارهای خارجی می‌نمود.
برای اولین بار در زمان ریاست «محسن صفایی فراهانی»، فدراسیون حداقل توانست این حق خود را بگیرد و خود حقوق بازی‌هایی که در خارج از کشور برگزار می‌شد را بازاریابی کند. به عنوان دو نمونه، حق پخش بازی دوستانه مقابل آمریکا پس از جام جهانی ۱۹۹۸ به یک شرکت آرژانتینی به مبلغ ۱۶۰ هزار دلار فروخته شد که ۸۰ هزار دلار آن به فدراسیون فوتبال ایران تعلق گرفت. یک بار نیز بازی در ژاپن مقابل تیم ملی این کشور ۴۰ هزار دلار به یک شرکت خارجی فروخته شد.
در حال حاضر، پرونده حق پخش تلویزیونی فوتبال با درخواست رئیس فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ از مجلس و دولت دوباره به جریان افتاده است و اهالی فوتبال امیدوارند تا بتوانند پس از ۳ دهه این حق قانونی‌شان که یکی از فاکتورهای اصلی درآمدزایی در فوتبال دنیا است را به دست بیاورند.
حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران چقدر است؟
فوتبال ایران به خاطر ضعف در قوانین هنوز از موهبت حق پخش تلویزیونی منتفع نشده است. اما این سوال پیش می‌آید که ارزش حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران چقدر است؟
چندی پیش ایسنا در گزارشی به نقل از «صادق درودگر» مدیرعامل باشگاه نساجی و عضو هیات رئیسه سازمان لیگ فوتبال عنوان کرد که بر اساس ارزیابی AFC و فیفا، ارزش لیگ برتر ایران برای دریافت حق پخش تلویزیونی حدود ۴۵۰ میلیون یورو است. اما فوتبال ایران هنوز نتوانسته است در این مورد با صدا و سیما به توافق برسد.
در این گزارش، تصور می‌کنیم که دری به تخته خورده و ۴۵۰ میلیون یورو حق پخش تلویزیونی به فوتبال داده شده که باتوجه به مبنای سازمان لیگ فوتبال برای قیمت دلار (۵۰ هزار تومان) معادل ۲۴ هزار و ۶۸۹ میلیارد تومان است. حال اگر قرار باشد این ۴۵۰ میلیون یورو براساس قوانین پریمیرلیگ تقسیم شود، نیمی از آن به صورت مساوی و نیم دیگر براساس رتبه هر تیم بین ۱۶ باشگاه لیگ برتر تقسیم خواهد شد. با این اوصاف ۲۲۵ میلیون یورو به صورت مساوی، ۱۱۲.۵ میلیون یورو براساس میزان بازدید تلویزیونی و ۱۱۲.۵ میلیون یورو براساس رتبه پایانی بین ۱۶ باشگاه لیگ برتر تقسیم می‌شود.
اگر فقط همان نیمی از حق پخش تلویزیونی که قرار است به صورت مساوی بین تیم‌ها تقسیم شود، به آنها برسد، به این معناست که هر باشگاه به رقمی معادل ۷۵۰ میلیارد تومان (۱۵ میلیون دلار) می‌رسد. این در حالی است که براساس فرم بودجه ارائه شده توسط باشگاه‌ها، بیشترین بودجه برای حقوق و دستمزد بازیکنان مربوط به تراکتور با ۳۲۹ میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان است. با این اوصاف باشگاه‌های لیگ برتری با استفاده از حق پخش تلویزیونی به راحتی هر چه تمام‌تر می‌توانند حقوق و دستمزد بازیکنانشان را بدهند، زیرساخت‌هایشان را درست کنند و بازیکنان باکیفیت به خدمت بگیرند؛ تنها با تقسیم نیمی از حق پخش تلویزیونی!
حق پخش تلویزیونی فوتبال چه اهمیتی دارد؟
پرداخت نشدن حق پخش تلویزیونی فوتبال تا دو، سه سال آینده می‌تواند منجر به خدشه‌دار شدن حیثیت ملی شود و تیم‌های ایرانی به راحتی هر چه تمام‌تر از لیگ قهرمانان آسیا کنار گذاشته شوند. براساس اظهارت «زارعی» رئیس دپارتمان صدور مجوز حرفه‌ای، حق پخش تلویزیونی از فصل آینده لیگ قهرمانان آسیا به معیار B مجوز حرفه‌ای ارتقا خواهد یافت. به همین خاطر باشگاه‌های ایرانی باید قراردادی با صداوسیما منعقد کنند و با ارائه کردن این قرارداد، درآمد حاصل از حق پخش تلویزیونی‌شان را به AFC اعلام کنند.
معیارها در فرآیند صدور مجوز حرفه‌ای به سه سطح A و B و C تقسیم‌بندی می‌شوند. باشگاه‌ها در صورتی که یک مورد از معیارهای سطح A را رعایت نکنند، در اخذ مجوز حرفه‌ای ناکام می‌مانند و در صورت رعایت نکردن معیارهای سطح B، مجوز حرفه‌ای را با پرداخت جریمه دریافت خواهند کرد. در نهایت معیارهای سطح C هم در جریمه شدن یا گرفتن مجوز حرفه‌ای تاثیری ندارند، اما معیارهای C به مرور به معیارهای اصلی‌تر تبدیل می‌شوند.
موردی که درباره معیارهای سطح C وجود دارد، در مورد معیارهای سطح B هم صدق می‌کند. در نتیجه شاید در حال حاضر مشخص نبودن وضعیت و پرداخت نشدن حق پخش تلویزیونی فقط به جرائم مالی AFC منتهی شود و منجر به صادر نشدن مجوز حرفه‌ای نمی‌شود، اما در آینده‌ای نزدیک حق پخش تلویزیونی به معیار A ارتقا پیدا می‌کند. در صورت فرا رسیدن این آینده نزدیک و پا برجا بودن شرایط کنونی بر فوتبال ایران، هیچ باشگاهی از ایران نمی‌تواند مجوز حرفه‌ای اخذ کند و در لیگ قهرمانان آسیا شرکت کند.
درخواست فدراسیون، سازمان لیگ و باشگاه ها از مجلس برای دریافت حق پخش تلویزیونی
در حال حاضر باشگاه‌های لیگ برتری، فدراسیون و سازمان لیگ فوتبال باتوجه به نادیده گرفته شدن حق پخش تلویزیونی فوتبال در برنامه هفتم توسعه اقتصادی و اجتماعی، نامه‌های زیادی به «محمدباقر قالیباف» رئیس مجلس شورای اسلامی و اعضای کمیسیون تلفیق مجلس ارسال و خواستار تجدید نظر در این رابطه شده‌اند. با این اوصاف باید دید در نهایت مجلس این حرف حق را می‌شنود و راهی برای رسیدن فوتبال ایران به حق پخش تلویزیونی پیدا می‌کند یا این که اوضاع به روال قبل ادامه می‌یابد و باید منتظر حذف تدریجی فوتبال ایران از رقابت‌های بین‌المللی بمانیم.
این اتفاق در حالی می‌افتد که چند صد کیلومتر آن طرف‌تر از ایران، عربستانی‌ها فوق‌ستاره‌های فوتبال دنیا را به خدمت می‌گیرند تا بتوانند حق پخش تلویزیونی‌شان را به بالاترین حد ممکن برسانند.
آیا لایحه هفتم توسعه از اهالی فوتبال حمایت خواهد کرد؟
رئیس سازمان صدا و سیما اخیراً از موافقت کمیسیون تلفیق برنامه هفتم با بندی در خصوص حق پخش تلویزیونی برنامه‌های ورزشی خبر داد. او در یک پیام‌رسان ایرانی نوشته است که در صورت تصویب نهایی این بند، «رسانه ملی و ورزش کشور پس از سال‌ها بلاتکلیفی در موضوع حق پخش تلویزیونی رها خواهند شد.»
«احمد راستینه» رئیس کمیته ورزش و جوانان مجلس در این رابطه گفت: «در لایحه برنامه هفتم حکم اجرایی شدن تقسیم درآمدهای تبلیغاتی ناشی از حق پخش مسابقات ورزشی کشور گنجانده شده است. در این حکم پیشنهاد شده است وزارت ورزش به عنوان نماینده فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها، همه درآمدهای کسب شده از محل تبلیغات محیطی و روی لباس تیم‌ها که تصاویر آن در قالب برنامه‌های مختلف از صداوسیما پخش می‌شود را به ردیف درآمدی مشخص در خزانه‌داری کل کشور واریز کند.»
راستینه همچنین اظهار داشت: «صداوسیما نیز باید همه درآمدهای کسب شده از پخش مسابقات ورزشی را به این حساب واریز کند تا با سهم‌های ۳۰درصدی وزارت ورزش و جوانان و ۷۰ درصدی صداوسیما تقسیم شود. برای اجرایی شدن این حکم، در تبصره‌ای وزارت ورزش و جوانان مکلف شده است کلیه قراردادهای درآمدی فدراسیون‌ها و باشگاه‌های ورزشی ذیصلاح دارای مجوز را جهت شفاف‌سازی به صورت عمومی منتشر کند. با شفاف‌سازی قراردادها و انتشار عمومی آن، راه فرار از گزارش منابع درآمدی حاصل از تبلیغات باید بسته شود.»
به گفته این نماینده مجلس، در حکمی که در برنامه هفتم توسعه آمده است، سازمان برنامه و بودجه با همکاری نهادهای ذی‌ربط مکلف به تنظیم آیین‌نامه اجرایی برای چگونگی جذب این منابع و بازتوزیع آن بین باشگاه‌ها شده است.
راستینه در پایان سخنان خود تاکید کرد: «در بودجه امسال (1402) هم حکم حق پخش دیده شده است، البته اجرایی شدن این حکم منوط به نظارت وزارت ورزش بر درآمدهای تبلیغاتی است که با توجه به عدم اجرای این وظیفه، این حکم تحقق پیدا نکرد.»
با توجه به این که برنامه هفتم توسعه برای نهایی شدن باید در صحن علنی مجلس تصویب و به تایید شورای نگهبان برسد، باید منتظر ماند و دید در آن زمان، فوتبال می‌تواند حق خود را از صدا و سیما بگیرد یا خیر.
