تخریب خلاق چیست و چگونه ارزش آفرینی می‌کند؟
همیشه ورود روش‌ها و فناوری‌های جدید به بازارها، باعث تغییر بازار می‌شود، به نوعی که روش یا فناوری پیشین به مرور کنار زده خواهد شد. مفهومی که در این خصوص وجود دارد، تخریب خلاق است که در این مقاله به بررسی این مفهوم خواهیم پرداخت.
ایران دکونومی: تخریب خلاق در واقع فرآیندی است که از طریق آن، ایده‌ها و ابداعات تازه، ظهور پیدا کرده و فناوری‌های موجود و قدیمی‌تر را وادار به تسلیم در برابر خود می‌کنند. شرکت‌های جدید یا نوآور سعی می‌کنند با استفاده از فناوری‌های جدید ابتدا سهمی از بازار شرکت‌های مشابه را بگیرند و در طولانی مدت آن‌ها را از بازار حذف کنند.
البته میزان تحول صورت گرفته بستگی به فناوری جدید دارد که تا چه اندازه می‌تواند جای قبلی را بگیرد یا بازار آن را کساد کند.
این مفهوم در ابتدا توسط جوزف شومپیتر، اقتصاددان اتریشی در سال ۱۹۴۲ ابداع شد. شومپیتر تخریب خلاق را به صورت نوآوری در فرآیند تولید که بهره وری را افزایش می‌دهد، توصیف کرد و آن را به عنوان «فرایند جهش صنعتی که پیوسته ساختار اقتصادی را از درون متحول می‌سازد، بی وقفه ساختار قدیمی را تخریب و بی وقفه یک ساختار جدید ایجاد می‌کند» توصیف کرد.
شومپیتر که نظریه‌های مارکس را به دقت بررسی کرده بود، در حالی که اعتقاد داشت بحران سرمایه‌داری در نهایت منجر به نابودی آن می‌شود، اما این مسأله را لزوم ایجاد و رشد بازار جدید نامید. او در کتاب کاپیتالیسم، سوسیالیسم و دموکراسی (۱۹۴۲) نوشته است: «نظام سرمایه‌داری بنا به ماهیت خود شکل یا روشی از تغییر اقتصادی است و هرگز نمی‌تواند پایدار باشد. آنچه سبب سرپا نگه‌داشتن نظام سرمایه‌داری می‌شود، کالاهای مصرفی جدید، روش‌های جدید تولید یا حمل‌ونقل، بازارهای جدید و شکل‌های جدید سازمان‌های صنعتی هستند که شرکت‌های سرمایه‌داری ایجاد می‌کنند.»
مثال‌هایی از تخریب خلاق
در ایران نیز این مسأله در خیلی از سازمان‌ها، بازارها و فرآیندها به چشم می‌خورد. به عنوان مثال، ورود تاکسی‌های اینترنتی به بازار حمل و نقل خیلی از روش‌های سنتی مثل تاکسی‌های گذری، آژانس محله و… را تغییر داد. علاوه بر این، به نوعی ساعات تردد در شهرها را نیز دچار تحول کرد؛ در روزهایی که افراد به دلیل پیدا نکردن تاکسی خیلی زود به خانه برمی‌گشتند، تاکسی اینترنتی با ظهور خود، این ساعات را تغییر داد.
همچنین سایت‌های فروشگاهی آنلاین نیز، امکان مقایسه و دیدن قیمت‌ها را در اختیار کاربران خود گذاشت و به نحوی در ایران همه گیر شد که نحوه خرید بسیاری از اقشار جامعه را تغییر داد.
تخریب خلاق چه مزایایی دارد؟
درست است که تخریب خلاق در نگاه اول تخریب کننده بسیاری از روش‌های سنتی و عادت‌هاست، اما مزایای زیادی به همراه دارد که به صورت کلی مزایای زیر را می‌توان نام برد:
۱.زندگی آسان‌تر: تخریب خلاق خواه ناخواه موجب آسان‌تر شدن کارها و بالابردن کیفیت زندگی در جامعه می‌شود. در سه دهه گذشته تا امروز تولید خودرو در دنیا تغییرات زیادی داشته که می‌توان گفت که ایمنی این خودرو‌ها و زیبایی آن‌ها رشد بسیار زیادی کرده است.
از طرفی دیگر حتی این خودرو‌ها کم مصرف‌تر نیز شده‌اند که خود باعث تخریب کمتر محیط زیست می‌شود. به علاوه، در دنیای امروز شما می‌توانید با استفاده از گوشی‌های تلفن همراه خود از لباس گرفته تا غذای مصرفی خود را بدون این که از منزل خارج شوید تهیه کنید. پس تخریب خلاق می‌تواند زندگی انسان را آسان‌تر کند.
۲.ایجاد شغل: تخریب خلاق فناوری جدیدی با خود همراه می‌آورد و به دنبال سودآوری و گرفتن سهم بیشتر از بازار است. این کار باعث می‌شود شغل‌های سنتی از بین برود، اما مشاغل جدیدی را نیز با خود به همراه دارد. البته علاوه بر شغل‌های مستقیمی که به وجود می‌آورد، به دلیل تاثیر این محصولات بر زندگی مردم، شغل‌های غیر مستقیمی نیز ایجاد می‌کند.
به عنوان مثال با ورود گوشی‌های هوشمند در بازار و کمرنگ شدن تلفن‌های ثابت، فضای کسب و کار پررونقی برای تعمیرکاران این نوع گوشی‌ها نیز فراهم شده است. شغل‌های ایجاد شده در بخش تعمیرات موبایل جزو مشاغل غیر مستقیم بازار موبایل محسوب می‌شوند.
۳.نیرو محرکه در سازمان‌ها: شرکت‌هایی که در معرض قرار گرفتن تخریب خلاق هستند به ناچار برای این که بتوانند در بازار بمانند و سهم خود را در بازار حفظ کنند مجبور می‌شوند با تکنولوژی همگام شوند. این کار باعث ایجاد پویایی در فضای اقتصادی کل جامعه خواهد شد.
