ایران دکونومی: در قلمرو اقتصاد جهانی که به سرعت در حال تکامل است، بازارهای نوظهور به بازیگران محوری تبدیل شده‌اند و همین موجب رشد، نوآوری و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در سراسر جهان می‌شوند. این اقتصادهای پویا مشخصه‌شان صنعتی شدن سریع، شهرنشینی و پیشرفت فناوری است، هم چشم‌اندازهای هیجان‌انگیز و هم چالش‌های منحصر به فردی را پیش پای سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران می‌گذارند. در این مقاله، به پدیده بازارهای نوظهور می‌پردازیم، از داده‌ها و آمار استفاده می‌کنیم تا تجزیه و تحلیل جامعی از مسیر، فرصت‌ها و موانعی که در سفر خود به سمت توسعه پایدار با آن‌ها روبرو هستند ارائه دهیم.

تعریف بازارهای نوظهور

بازارهای نوظهور مجموعه متنوعی از اقتصادها را در  بر می‌گیرند که پتانسیل رشد چشمگیری را نشان می‌دهند و در حال گذار از وضعیت کم درآمد به درآمد متوسط هستند. بعضی اوقات به عنوان کشورهایی که رشد سریع به سمت توسعه یافتگی دارند معرفی می‌شوند.

صندوق بین‌المللی پول (IMF) بازارهای نوظهور را اقتصادهایی با سطح درآمد کم تا متوسط تعریف می‌کند. این اقتصادها به طور معمول رشد اقتصادی بالاتر از اقتصادهای توسعه یافته دارند اما با افزایش ریسک همراه هستند.

سازمان تحقیقاتی Morgan Stanley Capital International که شاخص‌های مهمی برای سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد، اقتصادها  جهان را بر اساس مجموعه‌ای از ویژگی‌ها طبقه‌بندی می‌کند. اقتصادهای نوظهور بر اساس میزان توسعه یافتگی اقتصاد، اندازه بازار، نقدینگی و سهولت دسترسی به سرمایه‌گذاران طبقه‌بندی می‌شوند. در طبقه‌بندی این سازمان، 24 کشور در زمره اقتصادهای نوظهور قرار می‌گیرند.

بر اساس یک طبقه‌بندی عمومی که کشورهای نوظهور را شناسایی می‌کند، 9 کشور همواره در این طبقه‌بندی‌ها هستند.  این کشورها شامل برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، مکزیک، اندونزی، نیجریه، ترکیه. این کشورها در دو دسته قرار می‌گیرند که به اختصار آنها را BRICS و MINT می‌گویند. سهم تولید ناخالص داخلی این 9 کشور در سال 2022 معادل 30 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. از مشخصات بازارهای نوظهور می‌توان به مواردی همچون رشد سریع اقتصادی، صنعتی‌شدن، شهرنشینی اشاره کرد. اتخاذ قوانین بازار آزاد نیز می‌تواند از مشخصه‌های بازارهای نوظهور باشد.

عوامل کلیدی رشد

محرک‌های اصلی رشد بازارهای نوظهور عمدتا به عوامل زیرساختی همانند صنعتی‌سازی، رشد شهرنشینی، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و افزایش کارایی بازار مربوط هستند. داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد که شهرنشینی سریع، محرکی کلیدی برای رشد در بازارهای نوظهور است، به طوری كه پیش‌بینی می‌شود جمعیت شهری از 56 درصد از کل جمعیت در سال 2019 به 68 درصد تا سال 2050 افزایش یابد (OurWorldInData.Org). این روند موجب افزایش تقاضا برای توسعه زیرساخت‌ها، مسکن و خدمات شهری می‌شود. توسعه این زیرساخت‌ها موجب ایجاد فرصت رشد و سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، املاک و مستغلات و حمل و نقل می‌شود. علاوه بر این، با توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری، موجب افزایش تقاضای برق و ضریب نفوذ اینترنت می‌شود.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری

بازارهای نوظهور، فرصت‌های سرمایه‌گذاری زیادی را در بخش‌های مختلف ارائه می‌دهند. بر اساس آمار بانک جهانی جریان سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) در سال 2022 برای کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، مکزیک، اندونزی، نیجریه، ترکیه به 364 میلیارد دلار رسیده است. آمار کل جهان معادل 1،740 میلیارد دلار است.

نمودار 1- جریان سرمایه‌گذاری خارجی (منبع: بانک جهانی)

چین، هند و برزیل همچنان بزرگترین دریافت‌کنندگان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بازارهای نوظهور هستند. با این وجود از لحاظ ثبات جریان سرمایه‌گذاری خارجی، هند و مکزیک بیشترین ثبات را دارند و هر ساله توانسته‌اند میزان مشخصی از جریان ورودی سرمایه‌گذاری را دریافت کنند.

چالش‌ها و ریسک‌ها

علیرغم پتانسیل رشد بالا، بازارهای نوظهور با طیف وسیعی از چالش‌ها و ریسک‌هایی روبرو هستند که سرمایه‌گذاران باید از آنها عبور کنند. بی‌ثباتی سیاسی، عدم اطمینان نظارتی و فساد همچنان در بسیاری از اقتصادهای نوظهور فراگیر است و مانع سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی می‌شود. داده‌های شاخص ادراک فساد سازمان شفافیت بین‌الملل، چندین بازار نوظهور را از نظر فساد ادراک شده در رتبه‌بندی ضعیفی قرار می‌دهد، که بر اهمیت چارچوب‌های حکومتی قوی و اقدامات ضد فساد تاکید می‌کند. این سازمان 180 کشور را بر اساس این شاخص رتبه‌بندی کرده است. جدول زیر، رتبه‌بندی این شاخص در مورد ایران و اقتصادهای نوظهور را نشان می‌دهد. امتیاز این شاخص از 0 به معنی بالاترین فساد تا 100 به معنی بدون فساد ارزیابی شده است. میانگین امتیاز این شاخص 43 است.

نمودار 2- شاخص ادراک فساد در سال 2022 میلادی (منبع: سازمان شفافیت بین الملل)

همانطور که از رتبه‌بندی این شاخص قابل مشاهده است، اقتصادهای نوظهور با اینکه پتانسیل رشد بالای بازدهی سرمایه‌گذاری را دارند اما ریسک‌هایی را هم در بردارند. بر اساس میانگین جهانی این شاخص تنها چین و آفریقای جنوبی به امتیاز میانگین نزدیک هستند.

پایداری و رشد فراگیر

ترویج پایداری و رشد فراگیر برای رونق بلندمدت بازارهای نوظهور ضروری است. از عوامل پایداری و رشد فراگیر در این اقتصادها می‌توان به چهار عامل توزیع درآمد، فقر، اشتغال و مشارکت اقتصادی، دسترسی به خدمات پایه و شاخص‌های اجتماعی همانند آموزش، سلامت و بهداشت به عنوان عوامل پایداری و رشد مطرح می‌شوند.

باید توجه داشت که عوامل اقتصادی و سیاسی توامان با یکدیگر حرکت می‌کنند بنابراین رشد اقتصادی بدون رشد عوامل سیاسی و اجتماعی تاثیر پایداری در فراگیر شدن آن ندارد. به عنوان مثال کاهش نرخ بیکاری بدون در نظر گرفتن تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی و تاثیرات هر دو شاخص در اقتصاد نتیجه معناداری ایجاد نمی‌کند. در سال‌های اخیر سیاست‌های پایداری محیط زیست به عنوان یک شاخص مهم در بررسی‌های اقتصادی نقش دارد به طوری که برخی استارت‌آپ‌ها روند تولید کربن و نقش کسب‌وکار را اندازه‌گیری می‌کنند. به عنوان مثال کشور مکزیک از سال 2010 تا 2022 میلادی روند کاهش نرخ بیکاری و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی را پیش گرفته است. که به این معناست که افراد بیشتری در تولید ناخالص داخلی مشارکت دارند و توامان با این اتفاق نرخ بیکاری نیز کاهش داشته است.

نمودار 3- نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی کشور مکزیک (منبع: بانک جهانی)

در نتیجه، بازارهای نوظهور نمایانگر چشم‌اندازی پویا و در حال تحول از فرصت‌ها و چالش‌ها هستند. با استفاده از داده‌ها و آمار از منابع معتبر، به بینش‌های ارزشمندی در مورد محرک‌های کلیدی رشد، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و موانعی که برای دستیابی به توسعه پایدار باید بر آنها غلبه کرد، دست یافتیم. با استفاده مسئولانه و مشارکتی از قدرت تحول آفرین بازارهای نوظهور، می‌توانیم پتانسیل کامل آنها را به عنوان موتورهای رشد، نوآوری و شکوفایی اقتصاد جهانی باز کنیم.